БЕЛАРУСКI ДЗЯРЖАЎНЫ УНИВЕРСIТЭТ
кафедра журналістыкі і літаратуры
РЭФЕРАТ
на тэму:
«БЕЛАРУСКАЯ ЖУРНАЛІСТЫКА Ў ПЕРЫЯД АДНАЎЛЕННЯ НАРОДНАЙ ГАСПАДАРКІ І Ў ГАДЫ ПЕРШАЙ ПЯЦІГОДКІ (1921 –1932 гг.)»
МИНСК, 2008
Беларуская літаратурная перыёдыка. Часопісы «Полымя», «Маладняк», газета «Літаратура і мастацтва»
Развіццё перыядычнага друку ў Беларусі аказала значны ўплыў на станаўленне літаратуры і мастацтва. У газетах друкаваліся творы выдатных беларускіх пісьменнікаў. Асобныя газеты выпускалі літаратурныя дадаткі. «Савецкая Беларусь» друкавала двухтыднёвы літаратурна-мастацкі часопіс «Радавая рунь» (1924 г.), «Беларуская вёска» - «Чырвоны сейбіт» (1926-1928 гг.). Сярод супрацоўнікаў рэдкалегій было нямала паэтаў і празаікаў.
Пасля грамадзянскай вайны паўстала праблема арганізацыйнага і прафесійнага аб’яднання «пралетарскіх пісьменнікаў», як тады называліся творцы слова. Тым больш, што ў літаратуру ішло новае пакаленне маладых ад «станка і плуга», якое хацела вучыцца і якому было ў каго вучыцца. Беларускую літаратуру «высокага мастацкага накірунку» прадстаўлялі Я. Купала, Я. Колас, Ц. Гартны. Пагэтаму выхад у снежні 1922 г. першага нумара «Полымя» - часопіса літаратуры, палітыкі, культуры, эканомікі і публіцыстыкі (пазней «публіцыстыкі» заменена на «гісторыі»), стаў адметнай з’явай у культурным жыцці рэспублікі.
Выданне такога плану было першым у Беларусі. У артыкуле праграмнага характару «Нашы заданні» раскрывалася ідэалагічная канцэпцыя дзейнасці не толькі рэдкалегіі часопіса, але і ўсіх літаратурных сіл Савецкай Беларусі. Час патрабаваў ад мастака адлюстравання ў сваёй творчасці новага жыцця, паказу рэальнага чалавека, сучаснага героя. Менавіта гэта рэдкалегія лічыла сваёй творчай задачай, бо часопіс «пачынае выходзіць у свет толькі на шостым годзе савецкай улады і чатырох год яе існавання ў Беларусі..., пасля ўпартага змагання працоўных з шматлікімі ворагамі». Далей высноўвалася неабходнасць шырокага разгортвання культурнай працы, якая, па сцвярджэнню рэдакцыі, станавілася «дзяржаўнай палітыкай удзелу ў гаспадарчай рабоце». Зыходзячы з гэтага, на інтэлігенцыю, літаратараў і публіцыстаў ускладвалася задача распрацаваць ідэалогію супрацьдзеяння нэпманаўскаму буржуазнаму ўплыву, каб замацаваць сацыялістычныя асновы грамадства.
У той жа час рэдакцыя сцвярджала, што часопіс з’яўляецца органам рэвалюцыйнай марксісцкай думкі, але гэта не партыйнае выданне, таму дапускалася адносная свабода ў абмеркаванні нацыянальнага пытання і асноўных задач савецкай улады. Неабходна адразу адзначыць, што рэдакцыя вытрымлівала ў 20-я гады дэмакратычны стыль у сваёй дзейнасці і друкавала артыкулы з рознымі поглядамі на літаратурны працэс, што, зразумела, паспрыяла развіццю беларускай крытыкі.
Выдаўцы «Полымя» аб’явілі чытачам, што нацыянальнае адраджэнне - гэта не лозунг і не самамэта, а лепшы спосаб далучыць працоўных рэспублікі да будаўніцтва сацыялістычнага ладу. Гэтай мэце, лічылі яны, павінна служыць беларуская літаратура і мастацтва. Аб’яўленай праграме быў падабраны адпаведна і змест часопіса. «Полымя» адкрывалася вершам Ц. Гартнага «Па дарозе да будучыні»: «Аб ёй адной няўмоўчна мы гаворым...». Для паэта лёс Беларусі - у канкрэтных праявах існавання свабоды народа, самастойнай дзяржавы і развіцця нацыянальнай культуры; усё гэта было сэнсам жыцця, а пагэтаму, як дзяржаўны дзеяч і як мастак, у той складаны час ён выступаў мудрым празарліўцам будучыні.
Шчаслівага лёсу жадаў чытачам М. Чарот сваім вершам «Плывём да прыгожай, светлай долі». Яна, гэтая «прыгожая доля», ужо была занатавана ў паэтычных вобразах паэтаў «рэвалюцыйнага прызыву». Светлае жыццё асэнсоўвалася ў канкрэтнай рэчаіснасці, і паэт клікаў людзей на гэты стваральны шлях. Такія ж светлыя матывы ў вершах А. Гурло, А. Александровіча, Я. Журбы і інш.
Шмат месца ў часопісе адводзілася публіцыстыцы. Былі надрукаваны артыкулы З. Жылуновіча «1 студзеня - рэвалюцыйна-гістарычнае свята Савецкай Беларусі», У. Ігнатоўскага «Сучасная вялікая рэвалюцыя і нацыянальнае пытанне», Я. Пятровіча «Чым выклікана эканамічнае аб’яднанне савецкіх рэспублік», З. Бядулі «Тэатр і выхаванне мас» (Этапы развіцця беларускага тэатра) і інш. Публіцыстыка абгрунтоўвала заканамернасці рэвалюцыйных пераўтварэнняў і была скіравана на асэнсаванне сутнасці НЭПа, пачатку гаспадарчага будаўніцтва, аналізу мірнай савецкай рэчаіснасці і шляхоў яе ўдасканалення, па-новаму асэнсоўвала напрамкі развіцця нацыянальнай літаратуры і мастацтва.
З першага нумара ў «Полымі» распачалася гаворка аб развіцці літаратуры, творчым метадзе, эстэтычных асаблівасцях розных мастакоў і асобных твораў. З. Жылуновіч апублікаваў артыкулы «Аб крытыцы», «Босыя на вогнішчы» і яшчэ аб саміх «Босых на вогнічшы» М. Чарота». Гэта вельмі сур’ёзны і рознабаковы аналіз вядомага твора з пункту гледжання ідэйнай, эстэтычнай пазіцый аўтара і яго пранікнення ў супярэчлівую рэчаіснасць. Высока ацэньваючы паэму, З. Жылуновіч-крытык адзначае, што ў асобных сцэнах «Босыя на вогнішчы» - гэта «поўны, выразны вобраз агідных крымінальнікаў, якія ў рэвалюцыі граюць ролю драпежных птушак, прялятаючы на збройнае поле, каб пажывіцца целамі забітых ваяк»(1922, № 1).
У 1923 г. выйшаў толькі адзін нумар «Полымя», а ў 1924 г. - ужо восем. У ім змяшчаліся найбольш буйныя творы беларускіх пісьменнікаў. З № 3 за 1924 г. часопіс рэдагавалі З. Жылуновіч, Л. Ліманоўскі, У. Шыпіла. Там была надрукавана п’еса Я. Купалы «Тутэйшыя», апавяданне К. Чорнага «Жалезны крык» і інш.
Асновай паспяховай дзейнасці «Полымя», несумненна, было тое, што рэдкалегія абапіралася на аўтарытэт і творчасць ужо вядомых у той час мастакоў слова Я. Купалы, Я. Коласа, Ц. Гартнага. Кніжкі часопіса знаёмілі чытача з новымі творамі беларускіх пісьменнікаў, што станавілася яскравай падзеяў асабліва для маладога пакалення, якое хацела вучыцца і пазнаваць таямніцы мастацкай творчасці. Падкрэслім, што ва ўмовах вострага дэфіцыту кніжнай справы выхад літаратурнага часопіса ўзбагачаў бібліятэку беларускай літаратуры. Такім чынам, «Полымя» фактычна стала асновай стабільнага літаратурнага нацыянальнага працэсу.
Разам з гэтым несумненнай каштоўнасцю ў дзейнасці рэдкалегіі «Полымя» была актыўная праца па ўмацаванню нацыянальных каштоўнасцей, здзяйсненню ідэалогіі беларусізацыі, адраджэнню гісторыка-культурных традыцый беларускага народа. Увогуле часопіс і яго аўтары былі пачынальнікамі нацыянальнага руху ў пачатку 20-х гадоў. Гэта быў моцны ўздым з глыбінь народных сіл, які ўжо немагчыма будзе спыніць нават рэпрэсіўнымі мерамі. У працэс развіцця нацыянальнай культуры паступова ўліваецца стварэнне савецкай школы, навукі і народнага мастацтва.
У 1923 г. (жнівень) пачаў выдавацца часопіс «Маладняк». Гэта яшчэ адна цікавая старонка ў беларускай літаратуры і гісторыі перыядычнага друку. Часопіс стаў цэнтрам аднаіменнага літаратурнага грамадскага аб’яднання, якое аформілася ў канцы 1923 г. як арганізацыя маладых пралетарскіх пісьменнікаў. Праз гэты літаратурны універсітэт прайшлі амаль усе вядомыя літаратары Беларусі, творчая маладосць якіх прыйшлася на 20-я гады.
Пятрусь Броўка, Пятро Глебка, Максім Лужанін, Кандрат Крапіва, Паўлюк Трус, Аркадзь Куляшоў, Платон Галавач, Уладзімір Дубоўка, Алесь Гурло, Андрэй Александровіч, Міхась Чарот і многія іншыя маладыя таленты. Ідэйнай платформай маладой пісьменніцкай арганізацыі былі абвешчаныя ідэалы Кастрычніцкай рэвалюцыі аб стварэнні грамадства сацыяльнай справядлівасці - на пазіцыях бальшавіцкай партыі і камсамола ўздзельнічаць у будаўніцтве сацыялізму. З гэтым была звязана мастацкая платформа арганізацыі і яе часопіса: адлюстроўваць ў творах новае жыццё і паказаць галоўнага героя – працоўнага чалавека.
Газета «Савецкая Беларусь» надрукавала дэкларацыю «Маладняка». «Маладняк» – гэта ўсебеларускае аб’яднанне паэтаў і пісьменнікаў, якія згуртаваліся дзеля таго, каб ідэі матэрыялізму, марксізму і ленінізму ажжыцявіць ў беларускай мастацкай творчасці... Асноваю нашай мастацкай формы, у якой мы ажжыцяўляем нашы ідэі, з’яўляецца мастацка-праўдзівы вобраз, аб’ектыўна адпавядаючы рэальнасці. На розныя сучасныя мастацка-фармальныя напрамкі мы глядзім, як на тэхніку мастацкай творчасці. Наш асноўны прынцып: форма павінна адпавядаць зместу, выкладанне - тэме»(1924, 20 снежня).
На гэтай падставе «Маладняк» вельмі хутка і аўтарытэтна заявіў аб сваёй дзейнасці па ўсёй Беларусі. Філіялы пісьменніцкай арганізацыі былі створаны ва ўсіх гарадах рэспублікі, а таксама ў Маскве, Смаленску, Ленінградзе, Празе, дзе арганізаваўся Саюз беларускіх студэнтаў. Па сведчанню розных крыніц, да 1926 г. у «Маладняку» налічвалася каля пяцісот паэтаў і празаікаў. Гэта быў саюз маладых пісьменнікаў Беларусі, ва ўсялякім разе па колькаснаму складу. Хаця і ў творчых адносінах маладыя пісьменнікі прадстаўлялі вельмі моцную сілу.
Кожны філіял «Маладняка» выдаваў свой часопіс або альманах. Гэта давала магчымасць пачаткоўцам у літаратуры друкаваць свае творы, назапашваць майстэрства, пачуць добразычлівыя, іншы раз і сур’ёзныя заўвагі, парады сяброў і праніклівых чытачоў. Акрамя таго, маладнякоўцы вельмі актыўна супрацоўнічалі з газетамі і друкавалі там не толькі вершы, апавяданні, але і дасылалі ў рэдакцыю інфармацыю і заметкі, былі рабселькорамі, пастаяннымі іх аўтарамі. Такім чынам многія маладнякоўцы станавіліся пазней вядомымі журналістамі і публіцыстамі.
Першы нумар «Маладняка» адкрываўся прывітальным словам А. Чарвякова «Камсамол стварае свой часопіс, каб рыхтаваць новую змену змагароў за шчаслівае жыццё», - пісаў ён. Падкрэслівалі важнасць новага выдання вядомыя аўтары: Я. Купала, які прапанаваў чытачам верш «Арлянятам», былі надрукаваны творы М. Чарота і А. Вольнага – рэдактараў часопіса, Ц. Гартнага, З. Бядулі, Я. Пушчы, А. Якімовіча, У. Дубоўкі, А. Александровіча.
«Маладняк» выходзіў значным тыражом - 2500 экземляраў. Кніжка была прыгожа аформлена. Змешчаны здымкі аўтараў, шмат малюнкаў, клішэ, высокаякасная папера, каляровая вокладка прыцягвалі ўвагу чытачоў. Планавалася выпускаць часопіс штомесячна. Аднак ў 1923 г. выйшаў толькі адзін нумар, у 1924 г. - чатыры і толькі ў 1928 г. - 12 кніжак.
Паэзія «Маладняка» хутка разышлася па ўсёй Беларусі. Паэтызацыя новага жыцця, услаўленне чалавека стваральнай працы, героіка рэвалюцыі і грамадзянскай вайны былі жыватворнай крыніцай, якая напаўняла іх творчасць. Яркім прыкладам распрацоўкі рэвалюцыйнай тэматыкі стала згадваемая раней паэма М. Чарота «Босыя на вогнішчы». Літаратурная моладзь, якая ўзыходзіла на першыя прыступкі мастацтва, імкнулася ў сілу сваіх магчымасцей адлюстроўваць рэвалюцыйныя перамены.
На старонках газет і часопісаў друкавалася шмат артыкулаў маладнякоўцаў, у якіх абмяркоўваліся праблемы гаспадарчага і культурнага жыцця. Маладнякоўцы былі аўтарамі п’ес, літаратурных кампазіцый, вершаў, якія, нягледзячы на спрошчанасць, іншы раз невысокі мастацкі ўзровень, з’яўляліся добрым метадычным матэрыялам для працы пярвічных камсамольскіх арганізацый. Акрамя таго, моладзь, якая ішла ў літаратуру, была лепш адукаванай за сваіх равеснікаў, пагэтаму вакол маладнякоўцаў аб’ядноўваліся юнакі і дзяўчаты, якія затым уступалі ў камсамол, станавіліся рабселькорамі, а потым і самі ўступалі ў «Маладняк».
У 1925 г. на правах секцый у «Маладняк» увайшлі руская, польская і яўрэйская групы маладых пісьменнікаў. Тады ж было вырашана выдаваць маладнякоўскую бібліятэчку. У 1925-1926 гг. было выпушчана 28 кніг.
Рост маладнякоўскіх шэрагаў быў такі імклівы, што стала неабходна, як указвалася вышэй, стварыць філіялы арганізацыі, якія наладзілі выпуск сваіх часопісаў. З 1924 г. па 1926 г. у Клімавічах выходзіў «Маладняк Калініншчыны», дзе друкаваліся З. Астапенка, Ю. Таўбін, З. Півавараў. У Барысаве выдаваўся «Маладняк Барысаўшчыны» (1926 г.), дзе аўтарамі былі Р. Мурашка і М. Аляхновіч; у Оршы - «Аршанскі маладняк» (1925-1928 гг.), у ім выступалі М. Гаўрук, У. Каваль, У. Сташэўскі, Т. Кляшторны. Выдаваліся альманахі і часопісы ў Полацку, Віцебску, Магілёве, Бабруйску, Мінску.
Камсамольскія альманахі, асабліва ў першы перыяд, выходзілі ў выглядзе невялікіх кніжак. Яны былі цікава аформлены, надрукаваны на добрай паперы. Разам з паэзіяй і прозай часопісы пісалі пра жыццё і дзейнасць камсамольскіх ячэек, працу моладзі ў горадзе і вёсцы.
Сапраўды, дзейнасць «Маладняка», а з 1924 г. «Усебеларускага аб’яднання пісьменнікаў і паэтаў» адыграла сваю значную ролю ў развіцці беларускай літаратуры, культуры выхавання творчай інтэлігенцыі ў асяроддзі беларускай моладзі даваеннай пары.
Чым больш пашыралася маладнякоўскае аб’яднанне, тым значней праяўляліся недахопы творчай арганізацыі. Яна не паспявала «пераварыць» новых членаў, адукаваць іх не толькі з боку літаратурнага майстэрства, але і маральна-этычных адносін. Некаторыя маладнякоўцы не хацелі вучыцца, адмаўлялі вопыт класічнай літаратуры і імкнуліся не заўважаць бяспрэчнага майстэрства Я. Куплы, Я. Коласа і іншых вопытных пісьменнікаў. У шэрагах маладых даволі значна прарос нігілістычны анархізм.
У Мінску ў Доме асветы 2 студзеня 1925 г. адбылася літаратурная вечарына «Маладняка» пад недарэчным лозунгам «У рожкі са старымі», на якой і праявіліся розныя падыходы да асэнсавання літаратурнай спадчыны. Супрацьстаянне юнага «бунтарства» было перанесена на старонкі газет, што прынесла шкоду і нацыянальнаму творчаму працэсу, і самому «Маладняку». З яго шэрагаў пачалі выходзіць найбольш вядомыя празаікі і паэты - адразу К. Крапіва, П. Глебка, К. Чорны, М. Лужанін, а пазней М. Чарот, А. Дудар, М. Зарэцкі і інш., што яшчэ больш аслабіла пазіцыі арганізацыі.
Кіраўніцтва «Маладняка» бачыла недахопы і памылкі сваёй арганізацыі, імкнулася лакалізаваць іх і накіраваць літаратурную энергію маладых на глыбокае адлюстрав