Мэты: пашырыць веды пра гісторыка-культурную спадчыну Беларусі; фарміраваць паважлівыя адносіны да сваёй Радзімы, выхоўваць пачуццё гонару і глыбокай павагі да нацыянальных традыцый, звычаяў, культуры, развіваць творчыя здольнасці. Сцэнарны план мерапрыемства (Гучыць калыханка ў выкананні вучаніцы)
Карта Беларусі з надпісам “Зямля пад Белымі крыламі” Я ўдзячны лёсу, што з усіх краёў Ён выбраў для мяне навекі гэты…
1 настаўнік: Слухаючы такую песню, гэтую адвечную і неўміручую песню матчынай мовы, - міжволі думаеш: можа быць, менавіта адсюль, вось з гэтай калыханкі, з яе самай геніяльнай мелодыі і пачынаецца Чалавек. (Н.Гілевіч). 2 настаўнік: Жанчыны, Маці-словатворцы, У час калыханак вы сплялі Імя вясне, пчале і зорцы, Усім добрым дзівам на зямлі.
І мы пад поглядам пагожым Спеў блізкіх сэрцаў пазнаём, І словам чыстым і прыгожым Сваю каханую завём.
З пяшчотнасцю не раз паўторым: Таго не ведаем зусім, Што вамі знойдзенае дорым, Частуем мёдам не сваім. (А.Пысін)
1 настаўнік: У нас бярозу не спілоўваюць, А спускаюць. Жанчын не любяць, а кахаюць. Хлеб не рэжуць, а крояць… Бачыце цяпер самі: Ёсць розніца ці няма? Хоць мова наша не царская, Ды га-спа-дад-ская. (В.Дашкевіч) 2 настаўнік: Сёння мы з вамі правядзём этнаграфічны турнір “Вандроўка па родным краі”, у час якой мы праверым вашы веды па культуры беларускага народа, узгадаем матэрыял па беларускай этнаграфіі, 1 тур: Размінка 1. Што дало падставы Уладзіміру Караткевічу назваць нашу Беларусь ,,зямлёю пад белымі крыламі”? 2. Што ў хаце лічыцца формай прыручэння агню? 3. Назавіце ўсе імёны дачкі Рагвалода Рагнеды, растлумачце іх паходжанне. 4. Сапраўднае імя і імя па бацьку Якуба Коласа? 5. Чаму нанач трэба закрываць калодзежы і посуд з вадой? (Будуць купацца чэрці) 6. Як называецца беларускае свята, якое ўшаноўвае ўсіх памерлых продкаў. 7. Назавіце беларускі нацыянальны інструмент. 8. У Беларускім дзяржаўным тэатры імя Я.Купалы ёсць традыцыя – новы тэатральны сезон пачынаць менавіта гэтай камедыяй. Якой? 9. У якім месяцы не спраўлялі вяселле нашы продкі? Чаму? 10. Якія расліны адлюстраваны на сучасным гербе Беларусі? (Жыта, клевер, лён) 11.Назавіце дрэвы, якія сімвалізуюць жаночы і мужчынскі пачатак? (Дуб і бяроза) 12.Да якога летняга свята не ядуць яблыкі? (Да Спаса) 13.Назавіце дні тыдня, якія адпавядаюць наступным характарыстыкам: святая, цяжкі, радзіцельская (бацькоўская), чысты. (Нядзеля, панядзелак, субота, чацвер). Настаўнік: Лічыцца, што пасля мовы народнае адзенне – найбольш важная этнічная прымета. Строй беларускіх сялян цалкам адпавядаў тамуідэалу прыгажосці, што выяўляўся ў мелодыі народнай песні, гуках народных інструментаў, пластыцы народнага танцу. (Выступленне падрыхтаваных вучняў) Настаўнік: Нядаўна мы наведалі музей “Беларуская хатка”, які знаходзіцца ў ДУА “Сяярэдняй школе №5”. Вашай увазе невялікае відэа. Давайце зараз узгадаем назвы тых прадметаў быту сялян, якія вы там бачылі? За адну хвіліну вам неабходна іх успомніць і запісаць адказы на лісты на 10 пытанняў. ПЫТАННІ для 3 тура 1) Як называецца па-іншаму ткацкі станок? 2) Што служыла асноўным матэрыялам для вырабу тканіны? 3) Для чаго служыў калаўрот? 4) На якім чаўнаку не пераплывеш раку? 5) У сучаснага праса ёсць старэйшыя сястрыцы? Што гэта? 6) Якім грабянцом галавы не расчэшаш? 7) Проста дзіва. Ці не так? А завецца – андарак? Што гэта? 8) Назва смачная – ды не з’ясі. АДКАЗЫ: 1. Кросны; 2. Лён; 3. Для вырабу нітак; 4. Ткацкі станок; 5. Качалкі; 6. Ільночасалка; 7. Спадніца ў палоску ці ў клетку; 8. Пранік. 1 настаўнік А можна я Вам загадку загадаю? Білі мяне, калацілі мяне, на полі цягалі, на кавалкі рвалі, а затым ткалі і на стол саджалі. Вучні: Лён. 2 настаўнік Колькі працы трэба перарабіць, каб з кволых раслінак атрымаліся посцілкі, прыгожыя рушнікі. Што робяць з ільном? Вучні: Сеюць, полюць, рвуць, сцелюць, сушаць, мнуць, трэблюць, чэшуць, прадуць, ткуць. Гучыць песня ”Ох, і сеяла Ульяніца лянок” Ох, і сеяла Ульяніца лянок, Ох, і сеяла Іванаўна лянок!
Прыпеў: Ох, сэрца — лянок, Мая радасць ты, лянок! Ўсё бялюсенькі кужалёк!
Ох, палола Ульяніца лянок, Ох, палола Іванаўна лянок! Прыпеў. Ох, і рвала Ульяніца лянок, Ох, і рвала Іванаўна лянок! Прыпеў. А сарваўшы, у снапочкі ставіла, А сарваўшы, у снапочкі ставіла. Прыпеў. Ох, і слала Ульяніца лянок, Ох, і слала Іванаўна лянок! Прыпеў. Ох, і прала Ульяніца лянок, Ох, і прала Іванаўна лянок! Прыпеў. Ох, і ткала Ульяніца лянок, Ох, і ткала Іванаўна лянок! Прыпеў. А саткаўшы, ды сарочак нашыла, А саткаўшы, ды бялёных нашыла! Прыпеў.
4 тур “Перакладчыкі” Перакладзіце апошні радок песні-танца “Лявоніха” з беларускай мовы на рускую і праспявайце (1 бал – за смеласць).
А Лявонiха не жонка была, Нямытую мне кашульку дала, Нямытую, некачаную. У суседа пазычаную.
А Лявониха (…и) не жена(-то) была, Невыстиранную мне рубашечку (сорочку) дала, Нестиранную, невыглаженную** (необваленную). У соседа одолженную (занятую).
Жур, магерка, поліўка, мачанка, конаўка, верашчака, брында, хрусты, панёва, глазуха, мянташка, локшыны, ламанцы, мачыльня, наліснікі, абліваха, панцак, калдуны, жырандоль, капытка, жлукта, узвар, збінец, гэбель. (Вылучаныя словы — стравы) Заключная частка: Каб стаць чалавекам У век наш суровы, Помні жыцця асновы: Гавары, як вучыла маці, Pa6i, як вучыў бацъка, Жыві, як добрыя людзі, Усё, на што здольны, Зрабі для Радзімы. Каб спраўдзіліся нашы мары i спадзяваніі, мы запалім вось гэтую асвечаную ў царкве свечку. Хай яе святло ачысціць нас ад бруду, абыякавасці, раўнадушша i няшчырасці, няпраўды i маны. Хай яе святло азорыць нашы сэрцы, душы любоўю i дабрынёй. Давайце жыць па запавеце "Без чалавечнасці не будзе вечнасці"
